چین (China)

چین در آغاز قرن بیستم دچار آشفتگی بود . به دلیل طمع قدرتهای خارجی برای تجارت و به دلیل شورش های بزرگ که مناطق وسیعی از کشور را از کنترل دولت مرکزی خارج کرده بود اقتدار امپراتور در قرن نوزدهم تضعیف شده بود . در انقلاب 1911 که با هدایت کومین تانگ (گومین تانگ یا ملی گرایان) به رهبری سون یات سن (سون ژونگ شان ؛‌1866 تا 1925) به وقوع پیوست ، آخرین امپراتور سلسله منچو سرنگون شد .
ملی گرایان که در جنوب (جایی که سون در 1916 جمهوری بر پا کرده بود) قوی بودند ، در شمال که تحت حکومت سران جنگجو بود با مشکل روبرو بودند . چیانگ کای شک(جیانگ جای شی 1887 تا 1975) ، جانشین سون ، به حملاتی در شمال دست زد ، ولی به دست حزب کمونیست نوظهور تضعیف گشت .
مائوتسه تونگ (مائو زِدونگ ؛‌1893 تا 1967)رهبر کمونیستها پس از یک سری قیام های فاجعه بار شهری ، نیروی خود را بر مناطق روستایی متمرکز کرد . مائو پس از اجبار به عقب نشینی از کیانگسی در 1934 ، پیروانش را در سفری 9000 کیلو متری ، موسوم به راه پیمایی بزرگ ، که 12 ماه طول کشید رهبری کرد و به استان دور افتاده‌ی شنسی برد . در 1931 ژاپنیها منچوری را تسخیر ، و رژیمی دست نشانده برقرار کردند .
پس از اشغال پکن و اکثر سواحل چین از سوی ژاپنیها در 1937 ، چیانگ و مائو علیه اشغال گران متحد شدند ولی در برابر نیروهای برتر موفقیت کمی نصیبشان شد . پس از جنگ جهانی دوم ، شوروی برای تضمین به قدرت رسیدن کمونیستها در چین کوشش کرد . در 1946 مائو به منچوری تاخت و جنگ داخلیی که شروع شد تا 1949 ادامه داشت . در این سال مائو در پکن جمهوری خلق اعلام کرد و چیانگ به جزیره‌ی تایوان گریخت و در آنجا دولتی ملی گرا تشکیل شد .
در 1950 نیروهای چینی تبت – کشوری مستقل از سال 1916 – را اشغال کردند . حکومت سرکوبگرانه‌ی کمونیستها باعث انزجار تبتی هایی شد که به رهبر مذهبی شان دالایی لاما وفادار بودند و در 1959 به قیامی دست زدند که نا موفق بود . در جنگ کره « داوطلبان» چینی در طرف کره شمالی کمونیست از 1959 تا 1953 فعال بودند . چین در چندین اختلاف و درگیری مرزی ، منجمله برخورد با شوروی در اواخر دهه‌ی 1950 ، با هند در 1962 و با ویتنام در 1979 گرفتار بوده است .
در اواخر دهه‌ی 1950 روابط با شوروی به دنبال برخوردهای ایدئولوژیک درباره‌ی ماهیت حقیقی کمونیسم ، بدتر شد . شکاف روابط چین و شوروی موجب شتاب یافتن تحقیقات چین در زمینه‌ی جنگ افزارهای اتمی – اولین بمب اتمی چین در 1964 آزمایش شد – و تجدید روابط بین چین و امریکا در اوایل دهه‌ی 1970 گشت . «گام بلند به جلو»,برنامه ای جاه طلبانه برای تغییرات سیاسی در دهه‌ی 1950 ، عمدتاً با شکست روبرو شد . در دهه‌ی 1960 مائو بار دیگر کوشید ایده های انقلابی بنیادی بیشتری را با عنوان انقلاب فرهنگی انتشار دهد .
دانشجویان مبارز برای حمله به سلسله مراتب موجود گروه هایی موسوم به «گارد سرخ» تشکیل دادند . با غیر قابل کنترل شدن دانشجویان هزاران نفر کشته شدند و ارتش مجبور به برقراری مجدد نظم گشت از زمان مرگ مائو (1967) ، چین عملاً تحت رهبری دنگ شیائوپینگ (متولد 1904) بوده است ،
هر چند وی هیچکدام از پستهای مهم کشوری و حزبی را به عهده ندارد . هم در داخل و هم در خارج روشی محتاطانه تر دنبال شده است ؛‌تجدید روابط حسنه با شوروی در 1989 به دست آمد ، و برای بازگشت هنگ کنگ به حاکمیت چین در سال 1997 با بریتانیا توافق حاصل شده است . درهای چین به روی تکنولوژی و سرمایه گذاری خارجی باز شد ،
همچنین درجه ای از فعالیت آزاد تجاری مجاز گشت ولی این منجر به فشارهای داخلی برای ایجاد تغییرات سیاسی شد و با تظاهرات عظیم طرفداری از دموکراسی از سوی دانشجویان و کارگران در 1989 به اوج خود رسید . این تظاهرات با قتل عام دانشجویان در میدان تیان ان مین (ژوئن 1989) با خشونت سرکوب شد . رهبران تندرو نفوذ بیشتری یافتند .
در دهه‌ی 1990 پیشرفت اقتصادی در اولویت بوده است . سطح زندگی بسیار بالا رفته است و ایالات جنوبی و شانگهای میزان رشد اقتصادی بسیار بالایی را به خود دیده اند . ولی رهبری فرتوت سیاسی همچنان از اعطای حقوق اساسی بشر دریغ می ورزد . پیشنهاد بریتانیا برای توسعه دادن به حق رأی در هنگ کنگ – مستعمره‌ی بریتانیا که قرار است در 1997 به چین بازگردانده شود – روابط چین و بریتانیا را مورد تهدید قرار داده است .