نقش رستم

نقش رستم مجموعه ای از آثار است که در دل کوه ساخته شده است. در پایین کوه نقش های برجسته دوره ساسانی شامل هفت نقش حجاری شده از مجالس مختلف ساسانیان و بر بالای کوه آرامگاه شاهان هخامنشی را می توان یافت.
چهار آرامگاه موجود در نقش رستم به داریوش اول هخامنشی (521-485 پ.م.)، خشایارشاه(486-465 پ.م.) ، داریوش دوم (404-423 پ.م.) و اردشیر اول(465- 424 پ.م.) تعلق دارند.
داریوش بزرگ در نقش رستم چهار کتیبه از خود به یادگار گذارده است که سه کتیبه از این کتیبه ها، سه زبانه (پارسی باستان، عیلامی، بابلی) و یک کتیبه چهار زبانه (همراه با روایتی به زبان آرامی)می باشد که همگی این سنگ نوشته ها حاوی نیایش و مضامین مذهبی است. داریوش اول، نام کشورها و سرزمین های تابع خود و اندرزهای معنوی فراوانی را در این نوشته ها برشمرده است.
نقش های برجسته کوه که از دوران ساسانی مانده شامل تصاویر نرسی ساسانی (293-302 م.)، جنگ و پیروزی بهرام دوم (276-293 م.) بر دشمن و مجلس اردشیر بابکان است.
یکی از نقوش؛ پیروزی هرمز دوم، پادشاه ساسانی را نشان می دهد که دشمن خود را با اسب روی زمین غلطانده است. بالای این نقش آثار دیگری به جا مانده که از شواهد تاریخی می توان احتمال داد که نقش برجسته شاپور دوم معروف به شاپور ذوالاکتاف باشد.
مجلل ترین و بزرگ ترین حجاری عهد ساسانی در نقش رستم؛ به نظر آنوبانینی، صحنه پیروزی شاپور اول بر والرین، امپراتور روم است که در در تاریخ 242 تا 271 میلادی رخ داده است. در این صحنه،والرین در مقابل شاپور اول که با حشمت بر اسب نشسته زانو زده است.
از آثار دیگر باقی مانده در نقش رستم که از آسیب مصون مانده می توان از بنایی موسوم به کعبه زرتشت نام برد که بنایی از عهد هخامنشی است. در عصر شاپور اول ساسانی نوشته هایی به خط پهلوی اشکانی، ساسانی و یونانی بر دیوارهای کعبه زرتشت حکاکی شده است. کعبه زرتشت که به دلیل مکعبی شکل بودن بنا به این نام شهرت یافته، آتشکده ای بوده که در تاریکی شب، انوار آتش را به کوه و به آرامگاه های شاهان هخامنشی می تابانیده است. دقت و تراش منظم تخته سنگ های بزرگ سفید و تناسب شگرف این بنای مهم، از مهارت استادان عهد هخامنشی حکایت می کند.