نقش برجسته و کتیبه داریوش یکم

این برجسته که یکی از با ارزش ترین یادگارهای ادبی و تاریخی ایران است. در 20 کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه بر روی صخره معروف به بیستون حجاری شده است. سنگ نگاره داریوش به طول 6 متر و به عرض 20/3 متر می باشد. در این سنگ نگاره، تصویر داریوش به ارتفاع 78/1 متر در سمت چپ صحنه حجاری شده است. وی تاج کنگره داری بر سر و پیراهن بلندی بر تن دارد. او دست راست را به علامت احترام بالا برده و در دست چپش کمانی را گرفته است.
در این صحنه داریوش پای چپش را بر روی سینه گئومات مغ نهاده است. در پشت سر داریوش «وینده فره نه» کمان دار و «گئوبروه» نیز دار ایستاده اند که از جمله هفت تنانی اند که در بر اندازی گئومات شرکت داشتند. در زیر پای چپ داریوش گئومات مغ بر پشت خوابیده و به علامت التماس، دست هایش را بالا برده است. پشت سر او نیز صف اسیران که گردن هایشان با طنابی به یکدیگر و دست هایشان از پشت بسته است، قرار دارد. بر فراز سر اسیران تصویر سمبلیکی از اهورا مزدا در حال اهدای حلقه قدرت به داریوش حجاری شده که داریوش نیز دست راستش به نشانه نیایش اهورا مزدا بلندی کرده است.
داریوش نخست تنها به نقوش فوق به جزء نقش سکونخا اکتفا کرد. در این زمان تنها به نقر نبشته ای کوتاه به خط میخی عیلامی در فضای بالای سر خود را اعلام می کند. پس از آن فتوحاتش را به خط میخی عیلامی در سمت راست سنگ راست نگاره و در مرحله بعد با خط میخی بابلی در سمت چپ سنگ نگاره نقر می کند. در مرحله نهایی نیز در زیر نقوش برجسته شرح فتوحاتش را به خط میخی و به زبان فارسی باستان نقر می کند.