نارنج قلعه (نارین قلعه )

این ‏بنا که ‏درزبان عامه به نارنج قلعه نیر معروف است یکی از مهمترین آثار تاریخی پیش ازاسلام استان محسوب می شود و درفهرست اثار ملی به ثبت رسیده است. این کهندژ که برفراز تپه ای گلین و مشرف بر شهر احداث شده، متأسفانه تاکنون از نظر باستان شناختی مورد پژوهش کامل قرارگرفته و ابعاد ناشناخته آن فراوان است.
‏تمامی بنا از خشت وگل ساخته شده و معماری آن به شکل مطبق است و تقریباً در پنج مرحله ساخته شده است که به لحاظ شکل گیری خاص و فرسایش برخی از اندام های معماری آن، کاملأ از هم قابل تفکیک نیست. تهیه نقشه های معماری آن جز از طریق یک برنامه پژوهشی و حفاری باستان شناختی که سال ها حوصله و زمان می برد میسر نیست.

قدیمی ترین بخش بنا فضاهایی هستند که در دل زمین کنده شده اند و در گویش محلی به آنها (بوکن) گفته می شود و پایین ترین بخش آن را تشکیل می دهند. دربخش های بالاتر، ترکیبی از عناصر معماری باستانی و ساخت و سازهای دوره های جدید به چشم می خورد. به نظر می رسد طبقات فوقانی بنا بیشتر بازسازی شده دوره اسلامی باشد.
زیر زمین ها ، خندق، حصار و برج های حفاظتی عناصری هستند که این سیستم دفاعی را کامل می کرده اند. متأسفانه بخشی از این اثر تاریخی در دوران پهلوی دوم در جریان احداث خیابان تخریب شد.