جمعه مسجد اردبیل

این مسجد باقی مانده یک بنای بزرگ از دوره سلجوقیان است که در محله پیر شمس الدین میان گورستانی قرار گرفته و از سه قسمت تشکیل شده است. اولین قسمت منا پایه مناره ای است که در فاصله ای اندکی از مسجد به چشم می خورد .این مناره شیوه سلجوقی را دارد و از دو قسمت پایه هشت ضلعی (هر ضلع 10/2متر)و بدنه استوانه ای به قطر پنج متر تشکیل شده است.در بدنه مناره دو سنگ نبشته بهقی مانده که عبارت است از فرمان اوزون حسن اق قو یو نلو و کتیبه ای که تاریخ 878 هجری را دارد و در اداره فرهنگ و هنر سابق حفاظت می شود .
دومین قسمت اصلی این بنا مسجد تیرپوش است به ابعاد 80/9 *50/12 متر که روی نه ستون چوبی قرار گرفته است و ستون ها هم بر پایه های سنگی غیر منتظم استوار شده اند .در ورودی چوبی تکه کوب شده میخ های اهنی برجسته دارد و بالای یک لنگه ان نوشته ای کنده کاری شده است.
سومین قسمت بنا مسجد قدیم است که بنایی مرکب از چهار تاق و گنبد است .تمام بنا اجری و به مقدار خیلی کم در تزئینات ان کاشی بکار رفته است.بسیاری از نما تقریبا از بین رفته و تنها مقداری از ان باقی مانده است.
در سالهای گذشته سازمان میراث فرهنگی کشور کاوش هایی در محل مسجد اردبیل به انجام رسانده که به نتیجه ای بسیار درخشان نیز رسیده است ...حفاری انجام شده هیات باستان شناختی را با شبکه گسترده مسجدی عظیم و ویران شده روبرو ساخت که تاکنون کسی گمان وجود ان را نداشت و بیشتر نوشته ها و مطالعات تنها به مبنای سر پای مکعب مستطیلی شکل محدود می شد . در حالی که حجم موجود و سراپای ایوان و گنبدخانه، مجموعه ای بزرگ بود که با گذشت زمان، دست حوادث روزگار، اجزا و بخش های مختلف ان را به نل خاک بدل ساخت و عظمتی را در حجمی ناهماهمگ ب اندازه های 20*30 متر محدود ساخت که آخرین کف متعلق به سده نهم هجری د ر حردود10 متر ارتفاع دارد.
از مسجد بزرگ سلجوقی نیز جز منار آجری استوانه ای شگل چیزی برجانمانده است و مسجد عصر ایلخانی نیز با تغییراتی در پلان و فضاهای آن در دوره قره قویونلوها دستخوش تخریب و دگرگونی شد.
سفال ها و اثار مکشوفه در جریان کاوش های هیأت باستان شناختی بیشتر به سده های پنج و شش هجری و مسجد سلجوقی تعلق دارد .بقایای کتیبه های فرو ریخته و شکسته سده های سوم و چهارم نیز در زیر دیوار سنگی سراسری که شبستان قرن نهم را محصور می کرد، به دست آمده است.
بنای جمعه مسجد اردبیل تحت شماره 248 به ثبث تاریخی رسیده است.