• a

مسیریاب:

از اینجا     یا ازتا شهر بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
ایران - استان اردبیل - اردبیل - اردبیل
ایران - استان اردبیل - اردبیل

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
نوع محل: زیارتی
تاریخ: صفویه (907-1135 ه ق ) سال 1321
کشور: ایران
استان: اردبیل
شهر: اردبیل
آدرس: ایران - اردبیل - اردبیل - اردبیل
بقعه شیخ صفی شامل تعدادی از بناهای دوره های مختلف است که نخستین بار شاه تهماسب آن ها رابه صورت مجموعه واحدی در آورد. بعدها شاه عباس بناهای مهم دیگری به این مجموعه افزود و باعث اصلاحاتی در آن شد.
اهمیت این مجموعه تاریخی ، در ارتباطی که با سلسله خاندان سلاطین صفویه دارد جلوه گر می شود. اسلاف شاهان صفوی و همچنین شاه اسماعیل اول( سر سلسله این خاندان) در این مجموعه تاریخی به خاک سپرده شده اند.
طی دوران صفویه هزینه فراوانی صرف این بقعه شد و امروز نیز با وجود گذشت چندین قرن،ویژگی های زیبا و جالبی دارد که هر بازدید کننده ای راتحت تاثیر قرار می دهد.بناهای متعلق به بقعه شیخ صفی عبارت اند از:
1-در ورودی و حیاط بزرگ
2-حیاط کوچک یا دالان روباز صحن بقعه
3-مسجد جنت سرا
4-حیاط مقابر
5-شهید گاه
6-چله خانه
بخش های اصلی بقعه عبارت اند از:زواق یا قندیلخانه ، مقبره شیخ صفی، مقبره شاه اسماعیل، حرمخانه، چینی خانه.
1- از ضلع شرقی میدان عالی قاپو اردبیل که امروزه اثری از آن نیست، از دری بزرگ وارد حیاطی گسترده به ابعاد 92*5/26 متر می شویم که دارای دو حوض و باغچه های مخصوص گلکاری است و دیوارهای آچری تاقنمادار آن روی ازاره سنگی بنا شده است.
این حیاط دارای سر در کاشیکاری شده و باشکوه بود که به مرور زمان فروریخت و بقیه ان نیز در سال 1321 شمسی به دستور اداره کل باستان شناختی وقت برداشته شد. کاشی های معرق این سردر بلند معروف به عالیقاپو ، زمان شاه عباس دوم زیر نظر علیخان ، متولی آستانه و به کوشش یوسف شاه بن ملک صفی کار گذاشته شده است و کتیبه های آن در سال 1057 هجری قمری به دست امعیل اردبیلی نوشته شده است.
حیاط بزرگ شمال صحنی است که با سنگ فرش شده و در وسط دارای چشمه آبی است و بیشتر اطراف آن با بناهایی که از کاشی های رنگارنگ معرق پوشیده شده، احاطه شده است. بسیاری از سنگ فرش های آن مربوط به دوره اخیر است.
ردیف جنوبی حیاط شمال ، ایوانی بزرگ است که دو طرف آن دو تاقنمای کوناه تر قرار گرفته است . تاقنما ها هر یک دارای یک جفت سه کنج کاذب است که دارای مقرنس است و روی آن نیز با کاشی مقرنس پوشیده است.ایوان دارای تاق دراز چهار مرکزی است. دیوارهای داخلی آن با حاشیه های کاشیکاری تزئین شده است ویک مجلس گچبری رنگ امیزی شده که در قابی از طرح های هندسی قرار گرفته ، زینت بخش سطوح داخلی ایوان است. این مجلس که همه قسمت های آن با گچ پوشیده شده است، ترک خورده و گوشه پایین طرف راست آن پیدا است.
قسمت غربی حیاط مشتمل بر نه دهنه تاقنماست که دارای درها و دریچه های باریک در سطح همکف و پنجره هایی با شبکه هایی ازکاشی معرق در سطح طبقه اول است. دهانه مرکزی شامل راهرویی است که از آنجا وارد حیاط بزرگ می شود. بالای این تاقنما مقرنس کاری های بزرگی است که با کاشی های رنگارنگ معرق سیاه و سفید ،زرد افرایی، آبی فیروزه ای ، سبز و آبی سیر پوشیده شده است.
جبهه شمالی ،حیاط ایوان بزرگی است که با یک شبکه چوبی مزین به نقش های هندسی بسته شده است. دراین نرده مشبک دری برای ورود به ایوان، ساخته شده است و از آنجا به بنای هشت گوش راه دارد. این بنا امروزه به مسجد مشهور است.طرف غرب ایوان تاقنمایی قرار دارد که بر فراز آن نیم گنبدی است که روی دو سه کنج که با مقرنس کاری تزئین یافته ،تکیه دارد.این تاقنما دارای دری است که به راهرویی باز می شود و از آن جا مطبخ و مسجد هشت گوش و به پلکانی که به طبقه فوقانی منتهی می شود، راه می یابد.سمت شرق ایوان تاقنما قسمتی ار گنبدی قرار گرفته که بر سه کنج مزین به مقرنس کاری تکیه دارد.
در ضلع شرقی حیاط بزرگ دری به حیاط کوچک یا به عبارت دیگر ،دالان غیرمسقفی که بین صحن اصلی بقعه و حیاط بزرگ، واقع شده است.در ضلع شمالی این دالان دری است رو به شهیدگاه و از ضلع جنوبی نیز دری به محوطه ای معروف به چله خانه یا قربانگاه باز می شود. دیوارهای این راهرو نیم تاقی با کاشیکاری معرق است ولی در حال حاضر ، قسمت های اندکی از آن باقی مانده است.
2- حیاط کوچک و صحن اصلی
صحن اصلی بقعه محوطه ای مستطیل شکل است،که مفروش با تخته سنگ های صاف و حوضی در کف و حلقه چاهی در میان آن که با دیوارهای تاقنما مزین به کاشی آراسته شده است.
مدخل صحن در تاقی میانی ضلع غربی و کتیبه آن به نام «شاه عباس موسوی صفوی حسینی بهادرخان» است که با خط ثلث و کاشی قهوه ای نوشته و نزئین یافته است.در نمای پایه های طرفین و بالای همان تاق آیات سوره آل عمران و سوره القصص قرآن مجید نوشته شده است.
در ضلع جنوبی صحن یک اتاق و یک راهرو با سقف ضربی آجری ساخته شده که به اتاق متولی معروف است.رأس جناق تاق نمای پنجره در لوحه ای با متن سبز و خط طلایی ، معرق کار ی شده است. همچنین بالای تاق نماها عبارت های مختلف از حضرت محمد(ص) کاشیکاری شده که در نوع خود چشمگیر است. در اتاق متولی سنگ قبر مرمرینی وجود دارد که متعلق به خان احمد بیک صفوی است.
3- مسجد جنت سرا
این مسجدسمت شمالی صحن بقعه واقع شده است. درون این بنا به شکل هشت ضلعی منتظمی است که در گذشته گنبد داشته و دهانه آن به 5/16 متر می رسید. درزمان های گذشته این گنبد فروریخت و به جای آن سقفی مسطح از تیرهای چوبی و گل و آجر روی 16 ستون چوبی ساخته اند که دارای پایه های سنگی حجاری شده است.این بام مسطح نیز در وضع مخروبه ای باقی مانده و سوراخ هایی در سقف آن به وجود آمده است.
نمای خارجی مسجد جنت سرا و اتاق متولی عبارت از یک تاقنمای بزرگ با پنجره چوبی مشبک بسیار بزرگ است که دو طرف آن زیر تاق های کوچک تر دری به راهروهای مسجد و اتاق متولی باز می شود.پایه ها ، تاق ،پنجره و اتاق متولی پوشیده است از کاشی و بر بالای هر سه ،آیات قرآنی، معرق کاری شده است.
4- حیاط مقابر
در سمت جنوبی بقعه شیخ صفی، محوطه ای وجود دارد معروف به حیاط مقبره ها یا حرمخانه ، که در آن مقبره ای کوچک و متصل به دیوار گنبد «الله الله » قرار گرفته است.در آن، رو به صحن اصلی یا قندیل خانه و پنجره آن به به حیاط مقبره ها باز می شود و منسوب است به(حلیمه خاتون) ملقب به (تاج خاتون) دختر اوزون حسن اق قیونلو و مادر شاه اسماعیل صفوی .
بر سنگ گور این مقبره که دو متر طول و 45 سانتی متر عرض و 35 سانتی متر ارتفاع دارد، تاریخ 767 هجری قمری حک شده است. در اطراف این سنگ قبر سوره الشمس و بر دیواره بالای سر آن تاریخ مرگ متوفی نوشته شده است.
سنگ نبشته ای مرکب از چندین قطعه سنگ رسوبی جزو مصالح ساختمانی دیوار حائل بین صحن اصلی و قندیلخانه است که در اصل بر سر در علی قاپو نصب بود. بالای این کتیبه سنگی یک ردیف منقور مقرنس کاری نصب شده است که حکم سایبان و قاب دارد.
سمت چپ در مقبره، سنگ محرابی بر دیوار نصب شده است. بالای نقش محراب آن در کتبیه ای مستطیل عبارات ، محمد رسول الله، علی