• a

مسیریاب:

از اینجا     یا ازتا شهر مسجد جامع قم
ایران - استان قم - قم - خیابان آذر نزدیکی دروازه ری
ایران - استان قم - قم

مسجد جامع قم

مسجد جامع قم
نوع محل: زیارتی
تاریخ: قرن سوم هجری
کشور: ایران
استان: قم
شهر: قم
آدرس: ایران - قم - قم - خیابان آذر نزدیکی دروازه ری
در قرن سوم هجری یکی از علما و محدثین قم به نام (ابوالصدیم حسین بن علی بن آدم اشعری ) که در زمره صحابه حضرت امام علی النقی (ع) و حضرت امام حسن عسگری (ع) به شمار می رفت . مسجدی در قم بنا کرد . طبق نوشته کتاب تاریخ قدیم قم که در قرن چهارم هجری نوشته شده است معلوم نیست که محل آن مسجد در کدام یک از مکانهای زیر بوده است:
- مسجدی به نام مسجد جامع که در یکی از محله های قدیمی قم نزدیک دروازه ری واقع شده
- مسجدی که اکنون به نام امام حسن عسگری شناخته می شود .
- مسجدی که در حدود خاکفرج و اراضی کمیدان واقع بوده و اکنون اثری از آن به جای نمانده و به احتمال قوی و به موجب قراین تاریخی همین مسجد بوده است . مسجدی که اکنون برجاست و به نام مسجد جامع قم شناخته می شود . همان است که در محله مسجد جامع در خیابان آذر و نزدیکی دروازه ری واقع شده است . مسجد جامع عتیق و تاریخی قم مجموعه ای از بناهای چند عصر و از جمله مساجد دو ایوانی به شکل مربع مستطیل است . اسکلت اصلی گنبدخانه متوازن آن به نیمه نخست سده ششم ه. ق تعلق دارد . این مسجد پس از مسجد امام حسن عسگری قدیمی ترین مسجدی است که در قم بنا شده و به اعتبار متون معتبر . سال احداث بنای کنونی گنبدخانه 529 ه. ق است . این تاریخ تا پیش از تعمیرات دوران فتحعلی شاه در کتیبه های گچبری موجود در بنا به وضوح نمایان بود .
ایوان:
یکی از زیباترین و با شکوه ترین بناهای این مجموعه ایوان بسیار مجلل آن است . این ایوان به دهانه 14 عرض 7 و ارتفاع 18 متر از نظر تناسب و زیبایی . ممتاز و بی نظیر است . مقرنس گچی پوشش ایوان و نیز نقشه کاشی کاری دیوار آن که در میانه قابهایی از آجر کلوکی (آجر کوچک) و تراش توام با نمابندی کتیبه های متعدد موضعی و کمربندی جلب توجه می کند بیش از هر چیز موجب تحسین معماران و هنرمندان می شود . در توصیف این ایوان باید گفت که مظهر جمال . اعتدال و توازن است زیرا تمام اجزای آن در جای خود قرار گرفته و متناسب است . مقرنس پوشش آن با نقشه بسیار جالبی طراحی شده که دربرگیرنده دو کوه مطبق و معلق در دو طرف آن است و مانند دو گنبد پنج طبقه به نظر می رسد که هر طبقه آن دارای پنج قطار با پنج حوضچه بزرگ و کوچک است . در میان دو گنبد آویزان سه حوض بزرگ وارونه با سطح قوسی آراسته و مزین به ترنج هایی از کاشی معرق وجود دارد که در میان قابی از کاشی های سفالی با جدار هشت تایی صفه دار نمایان است . بین این حوض ها جداری شبیه دو گنبد کوچک و معلق با حوضچه های متنوع و منظم در سه ردیف با قطارهای مشابه وجود دارد . مشخص نیست این مصالح ساختمانی سنگین را چگونه تا سقف بالا برده و چگونه آنجا آویخته اند که پس از قرن ها هنوز بی خدشه و شکست پابرجا و سالم باقی مانده است . این مقرنس بی نظیر و ممتاز که از نقاشی ملات سازی توام با رنگ آمیزی طلایی برخوردار است از دور به صورت مقرنسی از آجر نمایان است . تزیینات کاشی این مسجد در زمان فتحعلی شاه و در سال 1248 ه. ق صورت گرفته که به مرور شکسته و ریخته شد . از این رو ابتدا از طرف مرحوم حضرت آیت الله فیض در سال 1365 ه. ق و مجددا از طرف آیت الله العظمی بروجردی در سال 1375 ه. ق تمام مسجد تعمیر و به ازاره سنگی آراسته و مزین گردید . این کاشی کاری بر فراز ازاره ای از سنگ تراش سفید به ارتفاع 20/1 متر است و تمام بدنه ایوان را از بغله ها و اسپر تا کتیبه کمربندی تزیین نموده است . کاشی ها خشتی منقش هفت رنگ با نقشه بند اسلیمی و اژدربندی است و در میانه کاشی کاری آن چند خط عمودی و افقی از آجر کلوکی و تراش دیده می شود که مانند قابی کاشی ها را در میان گرفته و وسط هر قاب نمایی ساخته شده و درون هر نما ترنجی دیده می شود که روی آن آیه ای نوشته شده است . این آیه در کتیبه معابد و مشاهد از آثار مخصوص فتحعلی شاه است و در سینه اسپر بالای پوشش دو قوسی سه درگاه ورودی به مقصوره سه قاب آجری مربع مستطیل گرفته شده که درون آنها با کاشی های خوش نقش . زیبا و شفافی مزین شده است . در قاب وسطی در ترنجی کشیده به خط ریز ثلث آیه الکرسی نوشته شده است . در کمرگاه ایوان کتیبه ای از کاشی خشتی با زمینه لاجوردی وجود دارد که به خط ثلث سفید بر روی آن سوره مبارکه جمعه خوانده می شود . لبه ایوان از دو قوس بالا و نیز طرفین به صورت گیلویی و روی آن طره برنجی پیچی از کاشی فیروزه فام هر یک به اندازه 40% در 40 % به کار برده شده و شبیه آثار قرن هشتم است . این لبه منظره ایوان را بسیار زیبا کرده است . در دو طرف ایوان جرزهایی به عرض دو و نیم متر و ارتفاع 18 متر وجود دارد و متصل به آنها صفه محرابی است که بر فراز هر یک ایوانی با پوشش مقرنس بدیع است و در کنار آن نیز جرز دیگری قرار دارد . به این ترتیب در مجموع چهار جرز وجود دارد که تمامی به کاشی های خوش نقش و زیبا آراسته شده اند . لچکی ها و پیشانی ایوان نیز اراسته به کاشی گره سازی است . در پیشانی ایوان و دو ایوانچه دو طرف آن کتیبه ای به طول 28 و عرض یک متر از کاشی های خشتی قرار دارد . روی این کاشی خشتی با خط خاصی که برگرفته از ثلث . نسخ و ریحانی است به صورت متداخل آیه ای از سوره مبارکه نور آمده است .
مقصوره:
در طرف جنوبی این ایوان مقصوره ای به ارتفاع 30 و دهانه 23 متر وجود دارد که در ضلع جنوبی آن محراب بزرگی قرار دارد . در ضلع شمالی آن سه درگاه بزرگ و کوچک به ایوان و از طرف شرقی و غربی آن هم دو درگاه به دو گوشواری که در دو طرف قرار دارد گشوده شده است . محراب شاه نشین آن به عرض یک متر و دهانه چهار متر با پوشش پخ و بغله ها و اسپر که به کاشی های خشتی منقش هفت رنگ زمان فتحعلی شاهی مزین شده و دارای پوشش رسمی بندی و معقلی است . بقیه دیوار ایوان از جرز و اسپر دارای ازاره 30/1 متر سنگی و بالای آن آراسته به گچبری با نقشه ملات سازی طلایی است و سه درگاه ورودی آن یکی در وسط با دهانه پنج متر و دو درگاه دیگر هر کدام با دهانه دو متر در طرفین قرار دارد . در کمر آن کتیبه ای کمربندی از گچبری به خط ثلث ممتاز (شیخ محمد حسن قمی) که روی آن سوره تبارک نوشته شده دیده می شود . در پایان عباراتی که نشان از تعمیر مقصوره و احداث شبستان ها از طرف فتحعلی شاه در سال 1246 دارد گچبری شده است که البته بیشتر آن ساییده شده و غیر قابل خواندن است . فقط در ضلع غربی آن نام فتحعلی شاه قابل رویت است . در چهار طرف مقصوره نیم طاقی بالا امده که فرم مربع را به هشت ضلعی بدل ساخته و تمام بدنه آنها به صورت قوسی مقعر آراسته به کنده کاری توام با نقاشی های رنگین است و پوشش آنها با پوشش درگاه در یک سطح قرار دارد . در این قسمت هشت نما با بدنه گچبری شده دیده می شود و در بالای آنها ساختمان به شکل شانزده ضلعی درآمده و شانزده نما ساخته شده است . در این نماها یکی در میان به صورت نورگیر میان تهی و توپر دیده می شود که به وسیله کنده کاری توام با رنگ آمیزی م