میل گنبد قابوس

بنای آجری میل گنبد قابوس از نقطه نظر عظمت معماری، ویژگی های هنری و تکنیکی در زمره بزرگ ترین مفاخر معماری قرن چهارم هجری قمری به شمار میرود. ساختمان ا پن میل که آرامگاه شمس المعالی قابوس بن وشمگیر زیاری است، در بالای تپه ای در میان پارک بزرگ شهرگنبد کاووس واقع شده است.
اپن بنا از زیبا ترین و با شکوه ترین بنا های اوایل دوره اسلامی است که علیرغم استفاده بسیار کم از عناصر تزثینی، دارای ساختارهای متناسب، موزون، مستحکم و زیباست که نوعی احساس شکوه و زیبا یی را به بیننده القا می کند. ساختمان میل در اصل متشکل از سه قسمت شالوده ، ساقه وگنبد مخروطی است که روی هم رفته 55 متر ارتفاع دا رند. ساقه این میل بر روی پایه ای مدور قرار دارد و تنها نزد یک به 6 متر آن بیرون از زمین است و بر اساس مطالعات به عمل آمده بخش بزرگی از آن در دل زمین فرو رفته است.
‏خود ساق با نمای دایره ای پره دار، بر روی این شالوده قرار گرفته است و 37 ‏متر ارتفاع دارد. در بدنه ساقه بنا 10 پره مثلثی شکل با فواصل معین و با تناسب و زیبا یی کامل قرار گرفته است ، به طوری که علاوه بر ایجاد زیبا یی ، از حجم ساده و بی قواره ساقه کاسته و نیز موجب استحکام بنا شده است.
‏تنها تزئین ا ین ساقه در بالای در ورودی مشتمل بر دو رشته کتیبه کوفی آجری است که یکی در ارتفاع 8 متری از سطح زمین و د یگری زیر پا کار گنبد تعبیه شده است. عرض ا ین کتیبه ها 80 سانتی متر و هر دو مشتمل بر یک عبارت تاریخی است که سال (397 ه.ق و375 ه.ش) را نشان می دهد. ا ین کتیبه عاری از هرگونه پیرا یه و تزئینات است وهمچون خود گنبد، تنها به استحکام و ماندگاری آن توجه شده است. خطوط و حروف کتیبه با آجر ساده قرمز رنگ که روی آن ساییده شده، بدون هیچ گونه روکشی در درون قاب های آجری جای گرفته است. خطوط کوفی ساده این کتیبه ، دار ای برجستگی است و در عین حال، نوعی تراش ظریف و زیبا یی متناسبی دارد که از هر جهت با هیأت ساختمان آرامگاه تناسب دارد.
گذشته از سادگی کتیبه، در هنگام نصب خطوط و قابسازی آن ، این نکته مراعات شده که از هر جهت ماندگاری از بر روی بدنه تضمین شود. برای این منظور، هر کدام از حروف آجری و آجرهای قاب کتیبه ریشه های بلندی دارد که درون دیوار گنبد فرو رفته است. به همین خاطر و به علت پختگی آجر قرمز و استحکام آن هنوز پس از هزار سال،کتیبه تقریبا سالمی جای مانده است. تکرار یک متن در دو جای بنا نیز به ماندگاری محتوای کتیبه کمک بزرگی کرده است.
‏بدنه بنا سراسر از آجر پخته قرمز رنگ ساخته شده است. آجر های ساخته این بنا که در نها یت پختگی و استحکام هستند، به علت تابش آفتاب در طول قرن ها به رنگ زرد طلایی در آمده اند که خود بر زیباثی بنا افزوده است. شکل آجرهائی که در بنا به کار رفته، معمولی و یکسان است، به جز آجرهائی که در بدنه گنبد مخروطی مورد استفاده واقع شده است. آجرها خوب پخته شده و خوب به ملاط چسبیده وسخت تو پر و یکپارچه است.
‏گنبد مخروطی بنا به ارتفاع 18 متر بر روی ساقه بنا شده است. ا ین گنبد بر خلاف اکثر برج ها وگنبدهای آرامگاهی یک پوش است و بدون هیچ واسطه ای بر روی بدنه برج قرار گرفته و شیب تند و سطح صاف و صیقلی آن به ماندگاری گنبد کمک فراوان کرده است. درون بنای گنبد قابوس ،ساده و تنها با اندود گچ پوشش یافته که با گذشت زمان به سیاهی گرا ییده است.
‏بر بالای سر در ورودی بنا دو رشته مقرنس زیبای ساده کار شده که جز اولین نمونه مقرنس های هنر اسلامی ایران به شمار می ورد. همچنان که از متن کتیبه بر می آید این بنا در سال 397ه.ش توسط شمس المعالی قابوس بن وشمگیر آل زیار جهت آرامگاه شخصی بنا شده است. نامبرده که در آن روزگار فرمانروای گر گان بود، مردی دانشمند، هنرمند، سلحشور، دوستدار و مشوق علم و هنر بود. وی در سال402 ه.ق یعنی 5 ‏سال بعد از ساخت گنبد قابوس وفات یافت. این بنا در فهرست بنا های تاریخی ایران به ثبت رسیده است.