آتشکده ری

در سمت راست جاده ری به ورامین در جنوب شرقی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) در نزدیکی روستای قلعهنو بر فراز تپهای بلند، بنایی کهنه از دوره ساسانیان خودنمایی میکند. این بنای قدیمی بقایای آتشکده بزرگ ری است. یکی از مهمترین آتشکدههای پیش از اسلام که به روایت تاریخ طبری از آن قدیمیتر وجود ندارد. براساس کتاب تاریخ طبری، این آتشکده محل نگهداری آتش مقدس بوده چنانکه در جایی دیگر نیز گفته شده؛ یزدگرد پس از شکست جلولا از حلوان به ری آمد و آتش مقدس را از آنجا برگرفت و به مرو برد.
این آتش مقدس همان است که زرتشتیان معتقدند از آسمان فرستاده شده و تاکنون خاموش نشده و آتش دیگر آتشکدهها در ایران زمین نیز از آن گرفته شده است. از آنجا که ری در دوران پیش از اسلام محل استقرار موبد موبدان بود، آیینهای مهم مذهبی زرتشتیان در این آتشکده برگزار میشد که بر ارزش آتشکده ری میافزاید. بخشی از بنای آتشکده ری در زمان حمله اسکندر به ایران خراب شد و تنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به صورت دو میل باقی ماند. از این رو بقایای به جای مانده از آتشکده ری را که بر تپهای واقع شده تپه میل میخوانند.
بنای آتشکده از سنگ لاشه، خشت و آجر با ملات ساروج ساخته شده است. آنچه از پوشش بنا در زمان حاضر بر جای مانده؛ یک جفت قوس هلالی با نقطه بیضی است. در راستای محور اصلی تالار، راهروی کم عرض تونل مانندی سراسر طول تالار را از زیر طی میکند که از منتهیالیه غربی، راهروی هم عرض دیگری بر آن عمود میگردد و ورودی اصلی راهروی زیرین در جبهه شرقی، زیر ایوان اصلی است. بنای چهارطاقی آتشکده دارای چهار دالان سرپوشیده بوده که آتش مقدس را برای حفاظت از آب، خاک و باد از این دالانها عبور میدادند. در اکتشافات انجام شده تنها یکی از این دالانها پدیدار شده است. در کتاب مروجالذهب مسعودی، احداث آتشکده ری را به فریدون نسبت میدهد و راویان روایت کردهاند که اعراب در فتح ری چون با مردم آنجا صلح کردند آتشکده را باقی گذاردند. به جای ماندن قسمتی از طاقهای این آتشکده در عصر حاضر گواهی است بر اینکه آتشکده ری در زمان صدر اسلام خراب نشده است.
بلندی تپهمیل از سطح دشت اطراف۱۸متر و حدود ۲۵ متر پهنا و ۲۰ متر درازا دارد، پیرامون این تپه بلند تپههای کمارتفاع کوچکتر پراکنده شده که مشرف بر آنها قرار گرفتهاست، این مجموعه منطقهای به وسعت حدود۸۰۰ در ۹۰۰ متر را شامل میشود.
برای نخستین بار در سال ۱۹۰۹میلادی یک هیات فرانسوی فعالیت خود را به منظور کاوش در محوطه باستانی تپه میل آغاز کرد. پس از آن؛ هیاتی ایرانی از سال ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۴ کار حفاری و مرمت قسمتهایی از این بنا را به عهده گرفت و آخرین دوره مطالعات باستان شناسی در این محل در سال ۱۳۷۸انجام شد. آثار بدست آمده در تپه میل گچبریهایی با نقوش اسلیمی و گیاهی مربوط به اواخر دوران ساسانی و اوایل دوره اسلامی است که در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است .