بازار قدیمی زنجان

یکی دیگر از آثار تاریخی استان زنجان، مجموعه تاریخی بازار زنجان است که از نظرغنای اقتصادی، فرهنگی و مذهبی، یکی از جالب ترین مجموعه های تاریخی - تجاری ایران به شمار می رود.
‏بازار زنجان در قلب بافت قدیمی شهر و در راستای راه های ورودی آن قرارگرفته است و از دو قسمت بازار بالا و بازار پایین تشکیل می شود. نخستین مستشرقی که بازار زنجان را در سفرنامه خود توصیف کرده، «پرنس آلکسیس سولتیکف» روسی است که در سال 1216 هجری قمری از بازار زنجان دیدار کرده است.
‏به استناد بررسی سبک معماری و متن های تاریخی موجود، به نظر می رسد که بازار زنجان در حدود سال 1205 هجری قمری، در دوره حکومت آغامحمدخان قاجار ساخته شده ودر زمان فتحعلی شاه، در سال1213 هجری قمری کامل شده است. به مرور زمان کاروان سراها، گرمابه ها، مسجدها و راسته ها دراطراف آن شکل گرفته اند؛ به طوری که درسال1324 ، همزمان با سلطنت محمدعلی شاه قاجار، به مجموعه کاملی تبدیل شده بوده است.
‏در قسمت پایین بازار، علاو. بر دادوستد تولیدات محلی، از طریق دوباب کاروان سرا محصولات روستاها و قصبه های اطراف زنجان نیز به فروش می رسد. کما این که پیش از توسعه راه ها و ورود خودروهای سبک و سنگین موتوری، تا سال های اخیر نیز بازاری زنده و فعال بود. امروزه ‏این بازار به انبار کالاهای وارداتی تبدیل شده است. ازکاروان سراهای این بازار سرای ملک و سرای گلشن را می توان نام نام برد که هر دو در سال 1345هجری قمری باز سازی و مرمت گردیده اند. در این مجموعه، دو مسجد به نام های آقاشیح فیاض و میرزایی و هم چنین دو گرمابه به نام های بلوری و معینی احداث گردیده اند و مورد استفاده قرار می گیرند.

‏قسمت بالای بازار، از مجموعه بازار های قیصریه، بزاز ها، حجت الاسلام، امام زاده و عبدالعلی بیگ تشکیل شده است. این بازار که از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی و وابسته بسیار متنوع است و مهم ترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر محسوب می شود، به هشت راسته زرگرها، بزاز ها، کفاش ها، سراج ها، کلاه دوزها، صندوق سازها، رنگرز ها، میوه فروش ها و جگرپزها تقسیم شده است. این تقسیم بندی و انسجام معقول و منطقی، از نظر حفظ حقوق صنفی و کنترل قیمت کالاهای عرضه شده حایز اهمیت است و افکار بلند طراحان و بانیان آن را نشان می دهد.

‏در این مجموعه نیزپنج مسجد به نام های چهل ستون، آقاسیدفتح الله، جامع، حجت الا سلام و ملار جای گرفته است.

‏این مجموعه بازار با 56 راه ورودی اصلی و فرعی (کوچه) به شبکه ارتباطی کل شهر راه دارد. این مجموعه 940 ‏باب مغازه دارد و پایگاه فعالیت ده ها نوع شغل، اعم از تولیدی و خدماتی است.

‏بازار زنجان، از نظر فعالیت اقتصادی، واحد بسیار پیچیده ای است که با دارا بودن انوع تجارتخانه ها و افزایش مداوم سرمایه، به عنوان یک مرکز عمده تجاری، پیوسته در حال تکامل و گسترش است. توسعه اقتصادی روزافزون این بازار، کاربری واحدهای مسکونی پیرامون آن را به واحد های تجاری تغییر داده است که در صورت عدم ساماندهی، ادامه آن به ارزشهای تاریخی، فیزیکی و کالبدی این بازار، آسیب های جبران ناپذیری وارد خواهد ساخت.

‏مجموعه بازار زنجان، در زمینی به مساحت 15هکتار احداث شده است که 5 هکتار آن به فعالیت اقتصادی،7 هکتار آن برای سکونت،1هکتار آن جهت اماکن عام المنفعه و2هکتار دیگر آن برای شبکه ارتباطی اختصاص یافته است.
این مجموعه، از قدیم الایام، محل مناسبی ،برای برخورد آراء و افکار اجتماعی بوده و از نظر حفظ آداب و سنن ملی و مذهبی، نقش تعیین کننده ای را ایفا کرده است. از آنجا که شهر زنجان تابستان های گرم، زمستان های سرد، پربرف و بهار و پاییزی ناآرام دارد، کالبد و پوشش سقفی بازار طوری طراحی گردیده است که در داخل آن، تغییرات هوای بیرون احساس نمی شود. مجموعه بازار زنجان به عنوان یک کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی و با توجه به ویژگی های معماری و هنری آن، پیوسته مورد توجه بازدیدکنندگان از این شهر است.
‏این بازار به علت ارزش های فرهنگی وقدمت تاریخی آن به شماره44/1، در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است و به همین لحاظ، ضوابط اختصاصی حفاظتی در آن برقرارگردید است.