• a

مسیریاب:

از اینجا     یا ازتا شهر مسجد جامع زنجان (مسجد سید )
ایران - استان زنجان - زنجان - (در قلب بافت تاریخی و قدیمی شهر قرار گرفته است )ضلع غربی با بازار قیصریه
ایران - استان زنجان - زنجان

مسجد جامع زنجان (مسجد سید )

مسجد جامع زنجان (مسجد سید )
نوع محل: تاریخی
تاریخ: تاریخی 1442 هجری قمری سال 1242
کشور: ایران
استان: زنجان
شهر: زنجان
آدرس: ایران - زنجان - زنجان - (در قلب بافت تاریخی و قدیمی شهر قرار گرفته است )ضلع غربی با بازار قیصریه
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید، در قلب بافت تاریخی و قدیمی شهر قرار گرفته است. این مسجد از ضلع غربی با بازار قیصریه ، از ضلع شرقی از راه کوچه مسجد سید و از جبهه شمالی با خیابان امام و سبزه میدان در ارتباط است.

‏مجموعه مسجد و مدرسه سید توسط «‏دعبدالله میرزادار» پسر یازدهم فتحعلی شاه قاجار، در هنگام حکمرانی در زنجان و به سال 1242 ‏هجری قمری احداث گردیده است.

‏این مجموعه تاریخی یکی از بناهای ارزشمندی است که بر اساس طرح مساجد چهارایوانی ساخته شده است. این سبک، علاوه بر این که در طرح مدارس علمیه و کاروان سراها معمول گردیده است، با گذشتن ازمرزهای ایران، در کشورهای اسلامی اهل سنت و جماعت نیز مورد استقبال واقع شده است، به طوری که در مساجد مزبور،هریک از ایوانهای چهارگانه به مرکز تعلیم و تعلم علوم دینی یکی از مذاهب اربعه اختصاص یافته است. آنچه که در، صحن مسجد بیش تر از هر چیز خودنمایی می کند، ایوان های چهار گانه است که در چهار ضلع آن به قرینه جای گرفته است.

همه ایوان های چهار گانه به سبک دو پوشه ساخته شده اند که پوشش نخستین آنها، تکیه گاه تز‏ئینات،و پوشش دوم سقف ایوان ها را تشکیل می دهد.
این صحن چهارایوانی، دارای 48 ‏متر طول و 36 متر عرض است. بر اساس اطلاعات موجود، درگذشته در وسط این صحن یک حوض وجود داشته است و گرداگرد آن را، به استثنای جلوی حجره ها و شبستان ها، باغچه های پرگل وگیاه پوشانده بوده است. درسال 1340 برای جلوگیری از گسترش رطوبت، حوض و باغچه های صحن ،برچیده شده اند. در سال 1368 ‏حوض و باغچه های صحن، به صورت محدود، باز سازی ‏گردیده اند.
‏در سمت شرقی و غربی این صحن، به طورقرینه 16واحد حجره و در جبهه شمالی نیز6 واحد حجره جهت اقامت طلاب علوم دینی ایجاد گردیده است. این فضاها از دو قسمت ایوان و حجره تشکیل یافته است. عرض ایوان 40/3‏ متر و عمق آن در حجره های سمت شرقی و غربی صحن 65/1 ‏و در حجره حای شمالی 80/1 متراست. در پشت ایوان، فضاهای حجره ای قرارگرفته اند. هر حجره دارای 40/3 ‏متر عرض و50/4 ‏متر طول است. سقف حجره ها بسیار زیباست و با استفاده از قوس های جناغی ، در ارتفاع 5/2‏متری از سطح کف اجراء شده و حدفاصل تویزه ها را با تاق پر کرده اند. در راستای تاق ، تویزه ها و جرزهای طرفین حجره ها، 8ردیف رفچه در دوطبقه تعبیه شده است و در هر حجره جمعاً16 واحد رفچه وجود دارد. نور حجره ها از دو پنجره طرفین در ورودی تاًمین می شود که در اوایل دوران پهلوی، به دلایل نامعلومی، با استفاده از مصالح بنایی کور، و بعداً در جریان مرمت مسجد باز شد.
‏سقف ایوان همه حجره ها با استفاده از مقرنس کاری گچی تزئین گردیده است ودر بعضی از حجره ها فرو ریخته است. فیل پوش حجره ها با کاشی های ختایی دوران قاجار که نقش های اسلیمی وگل و بوته دارند، با تنوع خاصی تزئین گردیده است و در آن ها، دو رنگ زرد و مشکی بر سایر رنگ ها غلبه دارد.
شبستان این مسجد، در جبهه جنوبی صحن، شامل سه شبستان است:شبستان زنانه و مردانه در طرفین و شبستان گنبددار در وسط و پشت ایوان. شبستان های زنانه و مردانه، به طور قرینه، هر یک از چهار ردیف در سه ردیف ستون ساخته شده اند و بدین ترتیب 20 ‏چشمه عرقچین بر گرده 36 تویزه قرار گرفته است. قوس تویزه های شبستان ها از نوع قوس خوزی (رومی) است. در وسط هر شبستان ، با خالی نمودن قسمتی از جرز جبهه جنوبی ، یک محراب ساخته شده است. این عناصر با کاشی های مشبک قاجار به رنگ های زرد، سیاه و سفید با نقش معقل تزئین شده اند.
‏شبستان گنبددار، فضایی است به عرض 90/7 و طول 50/8 متر که درپشت ایوان جنوبی قرار گرفته است و از جهت غربی ، شرقی با شبستان های طرفین، و از جبهه شمالی با ایوان جنوبی در ارتباط است. بر فراز این شبستان ، گنبد عظیمی بر جرزهای سنگین به ضخامت 30/2 ‏متر استوارگردیده است.گنبد از نوع دوپوششه است. پا طاق پوشش های آن که 50/10متر از سطح کف ارتفاع دارند، در ارتفاع 70/11‏متری پاطاق گنبد، از یک دیگر مجزا شده اند. ارتفاع گنبد این مسجد 50/20 ‏متر و قطر آن حداکثر 70/12متر است.
‏گنبد مسجد جامع زنجان از معدود گنبدهایی است که بدون گوشواره و ترنبه بر روی جرز های چهارگانه ضخیم نشسته است و در نتیجه، تغییر طرح درونی آن از مربع به دایره ، در تکیه گاه گنبد امکان پذیرشده است.
‏گنبد مسجد جامع زنجان باکاشی های فیروزه ای پوشانیده شده است و در قسمتی از آن سوره مبارکه«للدهر» با خط ثلث نقش بسته است. تزئینات قسمت بالایی کتیبه را لوزی های پیوسته و ترنج هایی به سبک معقل ، با استفاده ازکاشی هایی به رنگ زرد، مشکی و آبی تشکیل داده است. در نوک بنا قسمتی از برنز به شکل گوی که مخروط نازکی بر آن سوار شده است، برگنبد نشسته است.
‏آب انبار و وضوخانه زمستانی مسجد که در سمت چپ هشتی و دراصلی قرار دارند، همزمان با راه اندازی شبکه آبرسانی شهری، کار کرد خود را از دست داده اند.

مسجد و مدرسه سید(مسجد جامع زنجان) همانند بقیه بناهای بقیه بناهای دوران قاجار ، ساختاری ضعیف و شکننده دارد و حفاظت و توجه ویژه ای را می طلبد که سازمان میراث فرهمگی به این مهم پرداخته است.