قره کلیسا (کلیسای تاتائوس )

این کلیسا که به نام تادی مقدس هم معروف استدر روستای قره کلیسا از توابع سیه چشمه چالدران قرار دارد و مزار تادی مقدس است. به استناد منابع تاریخی در دوره ساسانیان بخشی از ارمنیان پیرو دین زرتشتی بودند و بخشی نیز آیین مهر پرستی داشتند. برای نخستین بار در سال 43 م دو نفر از مبشرین حضرت مسیح به نام های تاتائوس و بارتلمبوس از شمال بین النهرین گذشته و برای تبلیغ دین مسیح به آذربایجان می آیند. تاتائوس به منظور تبلیغ در شهر آرداز مرکز پادشاهی ارامنه اقامت می کند و بدون توجه به دستور سنادوک پادشاه زرتشتی ارمنستان به تبلیغ آیین مسیح دست می زند و در نتیجه سه هزرا پانصد نفر از جمله دختر پادشاه به نام ساندوخت نیز به دین مسیح می گروند. پادشاه ارمنستان برای ممانعت از تبلیغ دین مسیح در سال 66 م فرمان قتل عام آنان را صادر می کند و همه ارامنه مسیحی از جمله دختر پادشاه به قتل می رسند و اجساد آنان را در محل فعلی قره کلیسا و حوالی آن دفن می کنند. در سال های بعد روی مزار تاتئوس مقبره کوچکی نمازگاه بنا می کنند. کلیسای قدیمی در سال 1319 م بر اثر زلزله تخریب و مجددا در سال 1329 م تجدید بنا می شود. در سال 1691 م با نصب سنگ های سیاه در این کلیسا، این بنا مورد تعمیر مرمت قرار می گیرد و در سال 1810 م نیز سیمون بزنونی اسقف ماکو با نصب سنگ های سفید در آن تعمیرات اساسی صورت می دهد. این بنا در دوره قاجاریه نیز به وسیله عباس میرزا مجداد مرمت می شود و اراضی بسیاری وقف آن می گردد. قره کلیسا از دو قسمت تشکیل شده است:کلیسای سایه – قسمت قدیمی و کلیسای سفید که جدیدتر و بزرگ تر از کلیسای سیاه است. ارتفاع گنبد سیاه 60/18 و ارتفاع گنبد سفید 24 متر است. تعداد دیرهای اطراف کلیسا چهل و چهار باب و مساحت کل مجوعه کلیسا با حصار دیر ها 6285 متر مربع است. تزئینات این کلیسا به دو بخش تقسیم می شود:
الف- نقش و نگارهای روی بدنه کلیسای قدیمی که احتمالا ریشه در اساطیر دارد.
ب- تزئینات بدنه قسمت جدید کلیسا شامل تصاویری از قصه های قدیمیریال طاق نما ها، نیمه ستون های برجسته و قوس های تزئینی حجاری شده است.