شاهرود

معرفی شهر شاهرود

بر اساس یک نظریه، نام قدیمی شاهرود حنچره یا شخره (شاخره) بود که به تدریج تبدیل به شاهرود شده است.بر اساس شواهد ومدارک تاریخی موجود، تشکیل هسته اولیه شهر شاهرود به دلیل دفاع از مهاجمان روی تپه‌های کم ارتفاع در دامنه کوه شمالی و غربی شاهرود ساخته شد و به تدریج همراه با برقراری امنیت در محل، رشد و توسعه یافت. رشد این شهر درچند سال اخیر به علت قرار گرفتن درمسیر جاده اصلی تهران- مشهد چشمگیر بود ه است.به استناد برخی اشاره‌های تاریخی مندرج در متون و بعضی شواهد باستان شناسی و معماری موجود درداخل وخارج شهر کنونی، راه عبور قافله‌ها و کاروان‌هایی که بزرگراه غربی – شرقی ( جاده ابریشم) را طی می‌کردند، از آبادی یا روستای بزرگ شاهرود می‌گذشتند.موقعیت ممتاز طبیعی وجغرافیایی ووجود چند قلعه و دژ در این مکان واطراف آن جوابگوی اطراق و پناه ساکنان وکاروانیان در هنگام بروز خطر بود. در عین حال، وجود کاروان‌سرا و چاپارخانه در این منطقه، آن را به یکی از مراکز مهم یکجانشینی در منطقه تبدیل کرد. به علاوه استعداد خاک و وفور آب برای آبادی‌ شاهرود، موقعیت‌های ویژه‌ای را فراهم کرد که همگی منجر به تشکیل شهر در قرن‌های هفتم و هشتم هجری شد. احداث مسجد جامع قدیم در میان باغ‌ها و بستان‌های منطقه، باعث دگرگون شدن وضعیت شاهرود در بین روستاهای همجوار شد؛ زیرا مسجد جامع در دوران اسلامی به عنوان شاخص تمایز شهر از روستا به شمار می‌رفت .بعدها قلعه‌هایی جدید به نام ولووا و قلعه سنگ برای د فاع از شهر ایجاد شد. فرم معماری این قلعه و همانندی‌های ساختاری آن را اجزاء و عناصر مسجد‌های دوره ایلخانی، روشنگر این نظریه است که احداث قلعه ولووا اندکی بعد از مسجد جامع شهر برای حفاظت از ساکنان در مواقع ضروری صورت گرفته است. بر همین اساس می‌توان پنداشت محدودة‌شهر در محله بیدآباد فعلی، کهن‌ترین بخش بافت قدیم شهر است.شاهرود به عنوان یک دژ محکم درمقابل مهاجمان به ویژه در دوره شبیخون افغان‌ها و ستیزه‌های داخلی دوره نادرشاه ( 1160-1148 ه.ق) و پس از آن تا سالیان دراز مأمن ساکنان وقافله‌ها بود. امّا اوضاع عمومی این دوران مانع رشد شهرسازی و شهر نشینی شاهرود بود. محققان و تاریخ نگاران، مهم‌ترین علل و انگیزه‌های رشد و نضج شهرهای قومس را در دوره قاجار نزدیکی این مطقه به جایگاه و پایگاه سنتی ایل قاجار در حوزه گرگان و نزدیکی به پایتخت کشور یعنی تهران دانسته‌اند. علاوه برآن، بازرگانی و تجارت فزاینده با روسیه از راه خراسان و مشهد و موقعیت نظامی آن موجب رونق بیش از پیش آن گردید.شاهرود به خاطر موقعیت نظامی خود، در زمان فتحعلی شاه قاجار رونق اساسی یافت، چند کاروان سرای بزرگ در آن ساخته شد و چندین کمپانی روسی در این شهر تأسیس شدند. سپس بازرگانان انارکی و یزدی به این شهر آمدند و ساکن آن شدند و شاهرود، مرکز صادرات ایرانب به روسیه شد. اقلیت‌های مذهبی از جمله ارامنه رسی همزمان در شهر اقامت گزیدند و به سرعت، قلعه‌ای بر قلعه قبلی شهر اضافه شد و بازاری جدید نیز به بازار قدیمی شهر به نام بازار قلعه‌نو افزوده شد. سرانجام شاهرود به یکی از شهرهای مهم منطقه تبدیل شد.شاهرود توجه سیاحان مختلف را، به‌ویژه در دوره قاجار، به خود جلب کرد. به طوری که نکات دقیقی از نحوه زندگی مردم شاهرود در سفرنامه‌های این دوره ذکر شده که از نظر مردم شناختی و تاریخی و اقتصادی حائز اهمیت است و تصویری از شاهرود دوره قاجاریه را به دست می‌دهد.یکی از نقاط تاریخی وباستانی شهرستان شاهرود بسطام است. این منطقه درزمان‌های گذشته یکی از بلادهای مهم ایالت قومس یا کومش بود و در قرن‌های متمادی، راه ارتباطی شرق و غرب از این شهر می‌گذشت. این شهر از موقعیت واهمیت سوق‌الجیشی بسیاری برخوردار بود. در حال حاضر بسطام، اهمیت قدیم خود را ندارد و با ایجاد شهر شاهرود در شش کیلومتری آن، یکی از بخش‌های تابعه شهرستان شاهرود به حساب می‌آید. بسطام دردوره سلجوقی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و در دوره ایلخانیان از زمان غازان خان به بعد، رونقی تازه یافت. مجموعه‌های تاریخی – مذهبی آن مانند بقعه امام‌زاده محمد (ع)، مسجد بایزید همراه با منار آن، ایوان الجایتو گنبد وایوان غازان خان نشانگر اهمیت بسطام در زمان‌های گذشته است.